سال ۱۸۴ هجری قمری

سال ۱۸۴ هجری قمری
< ۱۸۵ - ۱۸۳ >
۳ - قرن ۲ هجری قمری - ۱
امامت
	امام رضا(ع); (دوره امامت: ۲۰ سال از ۱۸۳ تا ۲۰۳ق)
حکومت‌های سرزمین‌های اسلامی
بنی‌عباس در عراق	هارون عباسی
وقایع مهم
	والی شدن ابراهیم بن اغلب در افریقیه برای مقابله با ادریسیان
تولدها و وفات‌ها
	وفات ابراهیم بن محمد بن ابی‌یحیی
	وفات ابراهیم بن سعد
	وفات عبدالعزیز بن ابی‌حازم

سال ۱۸۴ هجری قمری از سال‌شمار هجری قمری مصادف است با دومین سال از دوره بیست ساله امامت امام رضا(ع) و پانزدهمین سال خلافت هارون الرشید عباسی. در این سال هارون، ابراهیم بن اغلب را برای مقابله با حکومت ادریسیان، والی افریقیه نمود.

در سال ۱۸۴ هجری قمری، برخی از اصحاب امامان(ع) چون ابراهیم بن سعد بن ابراهیم، ابراهیم بن محمد بن ابی‌یحیی، ابو علی الرازی، عبدالعزیز بن ابی‌حازم، علی بن غراب و حمید بن الاسود البصری وفات یافتند.

معرفی

روز نخست این سال یعنی ۱ محرم مصادف است با شنبه ۱۶ بهمن سال ۱۷۸ شمسی و ۵ فوریه سال ۸۰۰ میلادی. روز پایانی سال یعنی ۲۹ ذی‌الحجة، مصادف است با سه شنبه ۳ بهمن سال ۱۷۹ شمسی و ۲۳ ژانویه سال ۸۰۱ میلادی.

سال ۱۸۴ هجری قمری، دومین سال از دوره بیست ساله امامت امام رضا(ع) در زمان حکومت هارون الرشید بود.

رویدادها

هارون الرشید برای جلوگیری از نفوذ حکومت ادریسیان در مغرب، ابراهیم بن اغلب را والی افریقیه(تونس) نمود. ابراهیم در افریقیه زمینه را برای ایجاد حکومت اغلبیان فراهم کرد.

همچنین هارون حکومت بر مکه و یمن را به حمّاد بربری، سند را به داود بن یزید و طبرستان را به مهرویه رازی سپرد.

درگذشتگان

ابراهیم بن سعد بن ابراهیم از اصحاب امام صادق(ع) و از عالمان، متکلمان و حافظان ساکن بغداد بود. برخی از رجالیان شیعه او را دارای مذهب امامیه معرفی کرده و حتی وی را از امامیان ستایش‌شده دانسته‌اند. نویسنده قاموس الرجال، ابراهیم را سنی مذهب قلمداد کرده است. عالمان بزرگ اهل سنت از او روایت نقل کرده‌اند. برخی سال وفاتش را در این سال دانسته‌اند.

ابراهیم بن محمد بن ابی‌یحیی؛ شیخ طوسی نامش را در زمره اصحاب امام صادق(ع) آورده و نجاشی او را راوی امام باقر(ع) و امام صادق(ع) دانسته است. گفته شده است که او فقیه، محدث و صاحب کتابی در باب حلال و حرام از امام صادق(ع) بود. عده‌ای سال وفات ابراهیم را در این سال دانسته‌اند.

اسحاق بن ابراهیم الحضینی از اصحاب و وکلای امام رضا(ع) و همچنین از اصحاب امام جواد(ع).

حمید بن الاسود البصری که به او الکرابیسی نیز گفته شده از اصحاب امام صادق(ع) شمرده شده است. برخی از رجالیان او را امامی مجهول دانسته‌اند؛ اما عده‌ای دیگر سکوت عالمان اهل سنت در مورد مذهب او را دلیلی بر سنی بودن او عنوان کرده‌اند. نام حمید بن الاسود در صحاح شش‌گانه به‌عنوان راوی آمده است. صفدی نویسنده الوافی بالوفیات، مرگ او را در این سال دانسته است.

عبدالرحیم بن سلیمان الرازی؛ معروف به ابو علی الرازی از اصحاب امام صادق(ع). برخی با اشاره به سال وفاتش در این سال، وی را صالح الحدیث معرفی کرده و معتقدند که بسیاری از محدثان، از او روایت نقل کرده‌اند.

عبدالعزیز بن ابی‌حازم، سلمة بن دینار از اصحاب امام صادق(ع) و از فقیهان و محدثان مدینه بود. نام او در سلسله راویان کتب اهل‌سنت از جمله صحاح سته، به چشم می‌خورد. برخی معتقدند که وی در سال ۱۸۴ق درگذشت.

علی بن عبد العزیز یا علی بن غراب فزاری از اصحاب امام صادق(ع) و از بزرگان شیعه دانسته شده است. نام او به عنوان راوی حدیث در برخی از صحاح سته آمده است. ابن سعد و دیگران زمان مرگ او را در این سال گفته‌اند.

عبدالله بن مصعب بن زبیر از امیران و والیان هارون الرشید در مدینه و یمن بود. او کسی بود که توافق‌نامه بین یحیی بن عبدالله بن حسن و هارون الرشید را پاره کرد و به یحیی دشنام داد و از هارون خواست تا او را به قتل برساند. برخی مرگ او را در سال ۱۸۴ق دانسته‌اند.

یونس بن حبیب النحوی از بزرگان علم نحو بود و سیبویه از او نقل کرده و کسایی و فراء نیز از شاگردان او بودند. عده‌ای زمان مرگ او را در این سال دانسته‌اند.

همچنین می‌توان از راویان دیگری چون، عبدالرحمن بن سلیمان، مروان بن شجاع خصیفی، غسان بن مضر الازدی النمری، صدقه بن خالد ابو العباس دمشقی، حاتم بن وردان السعدی، از راویان و بزرگان شهر بصره و معافی بن عمران نویسنده کتاب‌هایی در زمینه سنن، زهد و ادب و ملازم سفیان ثوری که در این سال وفات نمودند، نام برد.

پانویس

↑ «»، باحساب.
↑ خضری، تاریخ تشیع، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۱؛ منتظر القائم، تاریخ امامت، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۳؛ گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۶.
↑ طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۹۰.
↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۲۷۲.
↑ طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۹۲.
↑ ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۹۲.
↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۵۶.
↑ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۱.
↑ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۷۷.
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۴، ص۱۹.
↑ شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۱.
↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۷.
↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۷، ج۷، ص۶۱؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۳۴۳؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۱،ص۵۰؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۴۱؛ نسایی، سنن نسایی، عمان، ج۱، ص۱۰۰، ۲۵۴، ج۴، ص۷۳، ۲۱۷.
↑ ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۷؛ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۷۸؛ 'ابن العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۰.
↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۵۶.
↑ نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۴-۱۵.
↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص: ۳۶
↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۶.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۹۳؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۷.
↑ برقی، رجال برقی، ۱۳۴۲ش، ص۵۴.
↑ حلی، رجال الحلی، ق۱، ص۵۱.
↑ تفرشی، نقد الرجال، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۸۹.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۳، ص۱۹۹.
↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۹۲.
↑ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۲۴، ص۳۱۰.
↑ شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۵۴.
↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۹۲، ج۷، ص۱۴۳، ج۹، ص۲۲۴؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۱؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۹۴، ابی داود، سنن ابی داود، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۱۲؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۸۳؛ نسایی، سنن نسایی، عمان، ج۲، ص۹۷.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۳، ص۱۹۹.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۸ ؛ ص۳۲۷
↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۷؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۲۹ق، ج۲۶، ص۱۲۸.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۸، ص۳۲۷.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۳؛ ابن حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۳۳۳.
↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۹.
↑ ابن العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۱؛ سبحانی، سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۱۸.
↑ برای نمونه نگاه کنید به: ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۱۸، ص۸۸، ج۲۴، ص۳۳۷، ج۳۷، ص۴۷۲، ۵۱۲، ج۴۱، ص۴۳۹.
↑ بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۹۸، ۳۲۸، ج۲، ص۳۲۶، ج۳، ص۳۰۳، ج۵، ص۱۰۰، ۱۱۷؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۶، ج۲، ص۵۸۸، ۷۷۱، ۱۰۴۰، ج۳، ص۱۴۱۶، ۱۵۰۰، ۱۵۰۳، ج۴، ص۲۰۲۵؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۹۵، ۲۰۲، ۴۵۴، ج۲، ص۱۵۵، ۲۹۲، ۳۹۱؛ ابی داود، سنن ابی داود، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۲۲، ج۳، ص۱۵۸۴،ج۴، ص۱۸۵۶؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۴، ۵۴۴، ج۴، ص۱۶، ۹۶، ج۵، ص۲۹۶؛ نسایی، سنن نسایی، عمان، ج۱، ص۷۲، ج۳، ص۲۷۲، ج۴، ص۴۰۰.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۸، ص۴۷۲؛ ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۷؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۰۴۵.
↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۹۸.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۲۱، ص۳۸۰؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۳۰۵.
↑ طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۴۵.
↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۹۹.
↑ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۰۳، ج۴، ص۱۰۹؛ نسایی، سنن نسایی، عمان، ج۳، ص۲۸۴، ج۵، ص۴۳۹، ۴۶۸.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۳.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۲۱، ص۳۸۰؛ ابن العماد حنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۲.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۷، ص۶۱۸.
↑ استرآبادی، منهج المقال، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۶۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۲۵؛ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۱۲، ص۳۸۵.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۷، ص۶۱۸.
↑ بحرالعلوم، الفوائد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۱۸۲.
↑ علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۴۳.
↑ ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۷، ص۲۴۹؛ ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۷.
↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۴.
↑ سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۵، ص۱۵۳؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۳۷؛ ابن العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۲.
↑ ابن حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۴۷-۲۴۸.
↑ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۶، ص۲۹۰؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۷۳۷.
↑ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۶۱.
↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۳۰.
↑ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۸۰.
↑ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۴۲.

منابع

ابن العماد الحنبلی، ابوالفلاح عبدالحی بن احمد العکری، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، تحقیق الأرناؤوط، بیروت،‌دار ابن کثیر، ۱۴۰۶ق.
ابن جوزی، عبدالرحمن بن علی‏، المنتظم،‏ محقق: عطا، محمد عبدالقادر، عطا، مصطفی عبدالقادر، دار الکتب العلمیة، بیروت، چاپ اول، ۱۴۱۲ق.
ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، بیروت،‌دار صادر، ۱۳۲۵ق.
ابن حنبل، احمد بن محمد، مسند الإمام أحمد بن حنبل، بیروت، مؤسسة الرسالة، ۱۴۱۶ق.
ابن خلکان برمکی إربلی، أبوالعباس شمس الدین، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، محقق: إحسان عباس، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
ابن خلکان، احمد بن محمد، وفیات الأعیان و أنباء أبناء الزمان، بیروت، دارالفکر، بی‌تا.
ابن ماجه، محمد بن یزید القزوینی، سنن ابن ماجه، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۸ق.
ابوداود، سلیمان بن اشعث، سنن أبی داود، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۲۰ق.
ابن‌سعد، محمد، الطبقات الکبری، تحقیق محمد عبدالقادر عطا، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۰ق.
اردبیلی، محمد بن علی، جامع الرواة و ازاحة الاشتباهات عن الطرق و الأسناد، بیروت،‌دار الأضواء، ۱۴۰۳ق.
استرآبادی، محمد بن علی، منهج المقال فی تحقیق أحوال الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۲۲ق.
بحرالعلوم، محمدمهدی بن مرتضی، رجال السید بحر العلوم «المعروف بالفوائد الرجالیة»، تهران، مکتبة الصادق(ع)، ۱۳۶۳ش.
بخاری، محمد بن اسماعیل، صحیح البخاری، قاهره، وزارة الاوقاف، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
برقی، احمد بن محمد، کتاب الرجال، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۴۲ش.
ترمذی، محمد بن عیسی، الجامع الصحیح و هو سنن الترمذی، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۹ق.
تفرشی، مصطفی بن حسین، نقد الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۳۷۷ش.
حسینی، محمد بن علی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، قاهره، مکتبة الخانجی، ۱۴۱۸ق.
خضری، سید احمد رضا، تاریخ تشیع، قم، نشر معارف، ۱۳۹۱ش.
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۱۷ق.
ذهبی، محمد بن احمد، الإعلام بوفیات الأعلام، بیروت، مؤسسة الکتب الثقافیة، ۱۴۱۳ق.
ذهبی، محمد بن احمد، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر و الأعلام، تحقیق عمر عبدالسلام تدمری، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق.
سمعانی، عبدالکریم بن محمد، الأنساب، حیدرآباد، دائرة المعارف العثمانیة، ۱۳۸۲ق.
شبستری، عبدالحسین، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، قم، مؤسسة النشرالإسلامی، ۱۴۱۸ق.
شوشتری، محمدتقی، قاموس الرجال، قم، مؤسسة النشر الإسلامی، چاپ دوم، ۱۴۱۰ق.
صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، بیروت، دارالنشر، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق.
طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبو الفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، ۱۳۸۷ق.
طقوش، محمد سهیل، دولت عباسیان، ترجمه حجت الله جودکی، قم، پژوهشکده حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۳ش.
طوسی، محمد بن حسن، رجال الطوسی، قم، مؤسسة النشر الاسلامی، چاپ سوم، ۱۳۷۳ش.
علیاری تبریزی، علی بن عبدالله، بهجة الآمال فی شرح زبدة المقال، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی کوشانپور، چاپ دوم، ۱۴۱۲ق.
گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، قم، پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، ۱۳۸۹ش.
گروه علمی موسسه امام صادق(ع)، زیر نظر جعفر سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، قم، مؤسسة الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق.
مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۳۱ق.
مسلم بن حجاج، صحیح مسلم، قاهره، دارالحدیث، ۱۴۱۲ق.
منتظر القائم، اصغر، تاریخ امامت، قم، دفتر نشر معارف، ۱۳۸۶ش.
نجاشی، احمد بن علی، رجال النجاشی، قم، جماعة المدرسین فی الحوزة العلمیة بقم، چاپ ششم، ۱۳۶۵ش.
نسائی، احمد بن علی، المجتبی من السنن (المشهور بسنن النسائی)، عمان، بیت الأفکار الدولیة، بی‌تا.
نوری، حسین بن محمدتقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، بیروت، موسسة آل البیت(ع) لإحیاء التراث، ۱۴۲۹ق.
نووی، یحیی بن شرف، تهذیب الأسماء و اللغات، دمشق، دارالرسالة العالمیة، ۱۴۳۰ق.

[1] «»، باحساب.

[2] خضری، تاریخ تشیع، ۱۳۹۱ش، ص۱۹۱؛ منتظر القائم، تاریخ امامت، ۱۳۸۶ش، ص۲۲۳؛ گروه تاریخ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ تشیع، ۱۳۸۹ش، ص۱۱۶.

[3] طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۹۰.

[4] طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۲۷۲.

[5] طقوش، دولت عباسیان، ۱۳۸۳ش، ص۹۲.

[6] ابن جوزی، المنتظم، ۱۴۱۲ق، ج۹، ص۹۲.

[7] طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۵۶.

[8] شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۱.

[9] نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۷۷.

[10] مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۴، ص۱۹.

[11] شبستری، الفائق فی رواة و أصحاب الإمام الصادق(ع)، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۴۱.

[12] شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۸۷.

[13] بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۷، ج۷، ص۶۱؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۳، ص۱۳۴۳؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۱،ص۵۰؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۴، ص۵۴۱؛ نسایی، سنن نسایی، عمان، ج۱، ص۱۰۰، ۲۵۴، ج۴، ص۷۳، ۲۱۷.

[14] ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۷؛ نووی، تهذیب الأسماء و اللغات، ۱۴۳۰ق، ص۷۸؛ 'ابن العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۰.

[15] طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۵۶.

[16] نجاشی، رجال نجاشی، ۱۳۶۵ش، ص۱۴-۱۵.

[17] سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص: ۳۶

[18] سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۶.

[19] ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۴۹۳؛ سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۷.

[20] برقی، رجال برقی، ۱۳۴۲ش، ص۵۴.

[21] حلی، رجال الحلی، ق۱، ص۵۱.

[22] تفرشی، نقد الرجال، ۱۳۷۷ش، ج۱، ص۱۸۹.

[23] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۳، ص۱۹۹.

[24] طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۱۹۲.

[25] مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۲۴، ص۳۱۰.

[26] شوشتری، قاموس الرجال، ۱۴۱۰ق، ج۴، ص۵۴.

[27] بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۱۰ق، ج۵، ص۱۹۲، ج۷، ص۱۴۳، ج۹، ص۲۲۴؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۱؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۹۴، ابی داود، سنن ابی داود، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۱۲؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۱۸۳؛ نسایی، سنن نسایی، عمان، ج۲، ص۹۷.

[28] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۳، ص۱۹۹.

[29] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۸ ؛ ص۳۲۷

[30] طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۷؛ نوری، مستدرک الوسائل، ۱۴۲۹ق، ج۲۶، ص۱۲۸.

[31] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۸، ص۳۲۷.

[32] ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۳؛ ابن حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۶، ص۳۳۳.

[33] طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۳۹.

[34] ابن العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۱؛ سبحانی، سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۱۸.

[35] برای نمونه نگاه کنید به: ابن حنبل، مسند احمد، ۱۴۱۶ق، ج۱۸، ص۸۸، ج۲۴، ص۳۳۷، ج۳۷، ص۴۷۲، ۵۱۲، ج۴۱، ص۴۳۹.

[36] بخاری، صحیح بخاری، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۲۹۸، ۳۲۸، ج۲، ص۳۲۶، ج۳، ص۳۰۳، ج۵، ص۱۰۰، ۱۱۷؛ مسلم، صحیح مسلم، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۳۸۶، ج۲، ص۵۸۸، ۷۷۱، ۱۰۴۰، ج۳، ص۱۴۱۶، ۱۵۰۰، ۱۵۰۳، ج۴، ص۲۰۲۵؛ ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۹۵، ۲۰۲، ۴۵۴، ج۲، ص۱۵۵، ۲۹۲، ۳۹۱؛ ابی داود، سنن ابی داود، ۱۴۲۰ق، ج۱، ص۳۲۲، ج۳، ص۱۵۸۴،ج۴، ص۱۸۵۶؛ ترمذی، سنن ترمذی، ۱۴۱۹ق، ج۲، ص۳۱۴، ۵۴۴، ج۴، ص۱۶، ۹۶، ج۵، ص۲۹۶؛ نسایی، سنن نسایی، عمان، ج۱، ص۷۲، ج۳، ص۲۷۲، ج۴، ص۴۰۰.

[37] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۸، ص۴۷۲؛ ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۷؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۱۰۴۵.

[38] سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۹۸.

[39] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۲۱، ص۳۸۰؛ ذهبی، تاریخ الإسلام، ۱۴۱۳ق، ج۱۲، ص۳۰۵.

[40] طوسی، رجال طوسی، ۱۳۷۳ش، ص۲۴۵.

[41] سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۹۹.

[42] ابن ماجه، سنن ابن ماجه، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۳۰۳، ج۴، ص۱۰۹؛ نسایی، سنن نسایی، عمان، ج۳، ص۲۸۴، ج۵، ص۴۳۹، ۴۶۸.

[43] ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۳.

[44] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۲۱، ص۳۸۰؛ ابن العماد حنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۲.

[45] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۷، ص۶۱۸.

[46] استرآبادی، منهج المقال، ۱۴۲۲ق، ج۳، ص۶۸؛ اردبیلی، جامع الرواة، ۱۴۰۳ق، ج۱، ص۱۲۵؛ مامقانی، تنقیح المقال، ۱۴۳۱ق، ج۱۲، ص۳۸۵.

[47] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۷، ص۶۱۸.

[48] بحرالعلوم، الفوائد الرجالیة، ۱۳۶۳ش، ج۳، ص۱۸۲.

[49] علیاری تبریزی، بهجة الآمال، ۱۴۱۲ق، ج۴، ص۴۳.

[50] ابن خلکان، وفیات الأعیان، بیروت، ج۷، ص۲۴۹؛ ذهبی، الإعلام بوفیات الأعلام، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۱۷.

[51] ابن سعد، الطبقات الکبری، ۱۴۱۰ق، ج۶، ص۳۶۴.

[52] سمعانی، الأنساب، ۱۳۸۲ق، ج۵، ص۱۵۳؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۳۷؛ ابن العماد الحنبلی، شذرات الذهب، ۱۴۰۶ق، ج۲، ص۳۸۲.

[53] ابن حجر العسقلانی، تهذیب التهذیب، ۱۳۲۵ق، ج۸، ص۲۴۷-۲۴۸.

[54] صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۰۱ق، ج۱۶، ص۲۹۰؛ حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۷۳۷.

[55] حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۲۶۱.

[56] خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۳، ص۲۳۰.

[57] حسینی، التذکرة بمعرفة رجال الکتب العشرة، ۱۴۱۸ق، ج۳، ص۱۶۸۰.

[58] سبحانی، موسوعة طبقات الفقهاء، ۱۴۱۸ق، ج۲، ص۵۴۲.

امام رضا علیه‌السلام
بستگان	ابن الرضا • امام کاظم(ع) • نجمه • سبیکه • امام جواد علیه‌السلام • فاطمه معصومه(س) • حمزة بن موسی • شاهچراغ • سید میر محمد عابد • قاسم بن موسی • زید النار
اصحاب	بزنطی • اباصلت هروی • اسحاق بن موسی • حسین بن موسی بن جعفر • عبدالعظیم • خیران خادم • اصحاب امام رضا •
سخنان	حدیث سلسلةالذهب • محض الاسلام و شرایع الدین • صحیفة الرضا
مناظرات	مناظره با ابو قرة • مناظره با جاثلیق • مناظره با رأس الجالوت • مناظره با زرتشتیان • مناظره با سلیمان مروزی • مناظره با صابئین • مناظره درباره توحید
کتاب‌شناسی	عیون اخبار الرضا • طب الرضا • فقه الرضا • الحیاة السیاسیة للامام الرضا • الامام الرضا تاریخ و دراسة
خلفای معاصر	هارون • امین عباسی • مأمون عباسی
مسیر حرکت	بصره • اهواز • نیشابور • قدمگاه نیشابور • مرو • مشهد • طوس
شعر و هنر مرتبط	تائیه دعبل • مجموعه تلویزیونی ولایت عشق • قطعه‌ای از بهشت • با آل علی هرکه درافتاد ورافتاد
مکان‌های مرتبط	حرم • صریا • سناباد • بقعه هارونیه • نوقان • مدرسه رضویه
وابسته	حمید بن قحطبه • سادات رضوی • ولایتعهدی امام رضا(ع) • ضامن آهو • آستان قدس رضوی • ضریح امام رضا(ع) • رجاء بن ابی‌ضحاک • دهه کرامت • کنگره جهانی امام رضا(ع) • کنیه‌ها و لقب‌ها • رضا • دائرةالمعارف آستان قدس رضوی

سال‌های قرن دوم هجری قمری
امسال: ۱۴۴۴هجری قمری
۱۰۱ • ۱۰۲ • ۱۰۳ • ۱۰۴ • ۱۰۵ • ۱۰۶ • ۱۰۷ • ۱۰۸ • ۱۰۹ • ۱۱۰ • ۱۱۱ • ۱۱۲ • ۱۱۳ • ۱۱۴ • ۱۱۵ • ۱۱۶ • ۱۱۷ • ۱۱۸ • ۱۱۹ • ۱۲۰ • ۱۲۱ • ۱۲۲ • ۱۲۳ • ۱۲۴ • ۱۲۵ • ۱۲۶ • ۱۲۷ • ۱۲۸ • ۱۲۹ • ۱۳۰ • ۱۳۱ • ۱۳۲ • ۱۳۳ • ۱۳۴ • ۱۳۵ • ۱۳۶ • ۱۳۷ • ۱۳۸ • ۱۳۹ • ۱۴۰ • ۱۴۱ • ۱۴۲ • ۱۴۳ • ۱۴۴ • ۱۴۵ • ۱۴۶ • ۱۴۷ • ۱۴۸ • ۱۴۹ • ۱۵۰ • ۱۵۱ • ۱۵۲ • ۱۵۳ • ۱۵۴ • ۱۵۵ • ۱۵۶ • ۱۵۷ • ۱۵۸ • ۱۵۹ • ۱۶۰ • ۱۶۱ • ۱۶۲ • ۱۶۳ • ۱۶۴ • ۱۶۵ • ۱۶۶ • ۱۶۷ • ۱۶۸ • ۱۶۹ • ۱۷۰ • ۱۷۱ • ۱۷۲ • ۱۷۳ • ۱۷۴ • ۱۷۵ • ۱۷۶ • ۱۷۷ • ۱۷۸ • ۱۷۹ • ۱۸۰ • ۱۸۱ • ۱۸۲ • ۱۸۳ • ۱۸۴ • ۱۸۵ • ۱۸۶ • ۱۸۷ • ۱۸۸ • ۱۸۹ • ۱۹۰ • ۱۹۱ • ۱۹۲ • ۱۹۳ • ۱۹۴ • ۱۹۵ • ۱۹۶ • ۱۹۷ • ۱۹۸ • ۱۹۹ • ۲۰۰ •
• • • • • • • • • • • • • • •

امامت
۳ - قرن ۲ هجری قمری - ۱
امام رضا(ع) (دوره امامت: ۲۰ سال از ۱۸۳ تا ۲۰۳ق)
حکومت‌های سرزمین‌های اسلامی
بنی‌عباس در عراق	هارون عباسی
وقایع مهم
والی شدن ابراهیم بن اغلب در افریقیه برای مقابله با ادریسیان
تولدها و وفات‌ها
وفات ابراهیم بن محمد بن ابی‌یحیی
وفات ابراهیم بن سعد
وفات عبدالعزیز بن ابی‌حازم